Aan wat ik door horen en zien kan leren, daaraan geef ik de voorkeur.

Heraclitus

L

De natuur houdt zich verborgen

Heraclitus is door de eeuwen heen vaak een mystiek filosoof genoemd. Mystiek in de zin van irrationeel, zweverig en neigend naar het bovennatuurlijke. Dat komt ongetwijfeld door het fragmentarische van zijn uitspraken en de interpretatieproblemen die daarvan het gevolg zijn. In werkelijkheid stond Heraclitus met beide benen stevig verankerd in de bodem van de agrarische vroeg-Griekse samenleving. Zijn denken getuigt van nuchterheid met als belangrijke maatstaf de zichtbare verschijnselen van de natuur. Dat hij onder de oppervlakte van die natuur een verborgen samenhang zag, doet daar niets aan af. Dat inzicht getuigt alleen maar van een scherp observatievermogen.

Groei gebeurt bedekt
Heraclitus erkende, in al zijn nuchterheid, de beperkingen van het denken. De werkelijkheid laat zich niet tot op het bot ontleden. Het verstand kent zijn grenzen. Gissen voorbij die grenzen is zinloos, want:

Zij die naar goud zoeken, spitten veel aarde om en vinden weinig.

Waarom dat zo is? Omdat de werkelijke aard van de verschijnselen onzichtbaar blijft. "De natuur houdt zich verborgen," aldus Heraclitus. 'Natuur' is hier een vertaling van het woordt 'phusis', dat eigenlijk 'groei' betekent of 'de manier waarop dingen groeien'. 'Groei gebeurt bedekt' is daarom een andere mogelijke vertaling. Met andere woorden, groei, leven (en de oorsprong van het leven) vormen een geheim. Ze geschieden in het duister, net als de wortels van een plant, die onder de aarde gedijen. Leg je die wortels bloot, dan sterft de plant.

13. Als runderen handen hadden om te schilderen