De steen die wil bewegen

Spinoza

Maar laten we afdalen tot de geschapen dingen, die alle door uitwendige oorzaken gedetermineerd worden om op een vaste en gedetermineerde wijze te bestaan en te werken. Laten we, om dit duidelijk te begrijpen, ons iets heel eenvoudigs voorstellen. Een steen, bijvoorbeeld, krijgt door een uitwendige oorzaak die hem een stoot geeft, een zekere hoeveelheid beweging die maakt dat hij later, wanneer de stoot van de uitwendige oorzaak ophoudt, noodzakelijkerwijs zal voortgaan zich te bewegen. Dit volharden nu van de steen in de beweging is gedwongen, niet omdat het noodzakelijk is, maar omdat het bepaald moet zijn door de stoot van de uitwendige oorzaak. En wat hier over de steen gezegd is, datzelfde moet men zich voorstellen aangaande ieder individueel ding, hoe samengesteld en [dus] tot velerlei geschikt het ook gedacht wordt, namelijk dat ieder ding noodzakelijkerwijs door een of andere uitwendige oorzaak gedetermineerd wordt om op een vaste en gedetermineerde wijze te bestaan en te werken. 

Stel nu verder voor, als ge wilt, dat de steen, terwijl hij voortgaat zich te bewegen, denkt en weet dat hij zich zoveel mogelijk inspant zijn beweging voort te zetten. Dan zal deze steen, aangezien hij zich alleen van dit pogen bewust is en daarin volstrekt niet onverschillig, toch zeker denken dat hij volkomen vrij is en om geen andere reden in zijn beweging volhardt dan omdat hij dat wil! Welnu, dit is dan die befaamde menselijke vrijheid waarop allen zich beroemen en die alleen hierin bestaat dat de mensen zich van hun begeerte bewust zijn, terwijl ze de oorzaken waardoor ze worden gedetermineerd, niet kennen.